موسیقی چوپانی در ایران یکی از قدیمی ترین و اصیل ترین رپرتوارهای موسیقی است که متاسفانه امروزه به دلیل رواج شیوه های دامپروری و کشاورزی صنعتی به دست فراموشی سپرده شده است. چوپانان ایرانی مانند بسیار از اغشار قدیمی آیین ، جشن و آداب و رسوم خاص خود را دارند. یکی از محبوب ترین سازهای موسیقی بین چوپانان ساز نی است. نی نوازی در ایران سنتی دیرینه است به طوری که در سراسر ایران هرجا که دامی وجود داشته باشد و چوپانی اهل دل از آن نگه داری کند ، او نفس خود را درون نی و للوا می‌دمد و صدای زیبای ساز خود را با نوای طبیعت ترکیب می‌کند.
چرا چوپانان موسیقی می‌نوازند؟
داستان های زیادی در رابطه با صدای موسیقی چوپانی و نی نوازی آن ها وجود دارد اما جدا از احساس خوبی که در آن ها به وجود می‌آید و لحظات دلنشینی که یک چوپان با نواختن موسیقی در طبیعت تجربه می‌کند، اصلی ترین دلیل نواختن موسیقی برقراری ارتباط با گله و هدایت آن است.
شاید از خودتان بپرسید که گوسفندان چگونه می‌توانند با صدای موسیقی ارتباط برقرار کنند؟ در پاسخ به این سوال باید بگوییم که در بررسی و مطالعات اخیری که انجام گرفته است دانشمندان به این مسئله پی برده اند که گوسفندان فرایند پیچیده ای در برقراری ارتباط با انسان ها دارند که می‌تواند شامل ثبت تصاویر، بوها و صداهای خاصی باشد. به همین دلیل می‌توانیم بگوییم که گوسفندان نه تنها می‌توانند صدای موسیقی را درک کنند بلکه جالب تر از آن اینکه حتی می‌توانند صدای موسیقی چوپان خود را تشخیص دهند!!!
سازهای موسیقی چوپانی
در مناطق مختلف ایران ، چوپانان با توجه به فرهنگ و تاریخچه ی خود از سازهای مختلفی برای نوازندگی در گله استفاده می‌کنند. البته قدیمی ترین ساز موسیقی چوپانی نی است اما در برخی مناطق چوپانان از سازهای زهی و زخمه ای هم بهره می‌برند که به نظر می‌رسد این سازها از طریق روابط اجتماعی با اقوام و طوایف مختلف به این فرهنگ ها وارد شده باشد. رایج ترین سازهای موسیقی چوپانی شامل این سازها هستند:
نی
نی های چوپانی معمولا از نی خیزران ساخته می‌شوند این ساز قدیمی ترین ساز موسیقی دامپروری در تاریخ ایران است. نی چوپانی شامل شش گره و هفت بند است که در سازهای قدیمی و سنتی آن چهار سوراخ در بالا و یک سوراخ در پایین مشاهده می‌شود. در نی های جدید یک سوراخ دیگر نیز به بالای آن اضافه شده است.
نی کتول
نی چوپانی کتول از نظر ضخامت دو برابر نی هفت بند است و از نظر تکنیک های نوازندگی و انگشت گذاری به نی های مناطق ترکمن شباهت دارد.
نقاره
نقاره یکی از قدیمی ترین واصیل ترین سازهای کوبه ای ایرانی است. جنس نقاره در مناطق مختلف کشورمان متفاوت است مثلا نقاره در البرز از دو کاسه سفالی و یا مسی تشکیل شده که به شکل ویژه ای توسط چرم دباغی شده گاو پوشش می یابد . نقاره هایی با کاسه های مسی نوع دیگری از این ساز هستند که در گیلان رواج بیشتری دارند.
ساز نقاره کاربردهای زیادی در اقوام ایرانی دارد، این ساز در مراسمات عروسی ، ورزشی، عیدهای سنتی و…. مورد استفاده قرار می‌گیرد. یکی از کاربردهای این ساز استفاده توسط چوپانان است که البته معمولا در همراهی با صدای نی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
سرنا
ساز سرنا را در ایران با نام های مختلفی می‌شناسند. علاوه بر نام تفاوت هایی در تکنیک های نوازندگی و انگشت گذاری آن نیز در میان چوپانان اقوام مختلف وجود دارد. ساز سرنا قدرت صدای بالایی دارد و در دو نوع صدای بم و زیر دسته بندی می‌شود. چوپانان برای نوازندگی در گله معمولا از صدای بم تر این ساز استفاده می‌کنند.
***
فیلم قسمتی از زندگی موسیقایی چوپانان ساکن در کوههای البرز سوادکوه،ورسک،منطقه ی بزمی لش. در آپارات
خواننده:پرویز باباییان
تیر ماه 93
پژوهش:رضا احمدی
آدرس فیلم در آپارات: https://www.aparat.com/v/iVe1D
