امامزاده قاسم ـ بابل
آستان مقدس امامزاده قاسم (ع) بابل که به بقعه آستانه یا کلاج مشهد نیز شناخته میشود، از نوادگان امام هفتم (ع) است. این آستان که از آثار قرن نهم هجری قمری به حساب میآید، در ایام سوگواری ماه محرم، مرکز مهم عزاداری دستههای سینهزنی و هئیتهای عزاداری شهر است. در نظر اول، گنبد مخروطیشکل بقعه خودنمایی میکند و پس از ورود، مسجد کوچکی با تزیینات آینهکاری قرار دارد. بقعه نیز مزین به در منبتکاری و صندوق چوبی زیبایی است. (البته پس از انجام بازسازی، بقعه قدیمی محصور شده و زیبایی آن قابل مشاهده نیست.)
*************
-
آستانه امامزاده قاسم (نزد اهالی محلی مشهور به آستانه) یکی از آثار تاریخی کهن بابل است. این بنا در مرکز شهر بابل و در محلهٔ «آستانه» بابل جای دارد. محمدتقی دانش پژوه در مجلهٔ «معارف اسلامی» دو سند متفاوت برای امامزاده قاسم میآورد که در نام پدر و محل گور تفاوت دارند. این دو سند از اسناد خانوادگی مهدی میرمیرانی هستند که در پایین آورده شدهاند. سند نخست قاسم را فرزند محمد تقی، امام نهم شیعیان معرفی میکند که آرامگاهاش در «بارفروشده» (بابل کنونی) است. سند دوم قاسم را فرزند موسی کاظم، امام هفتم شیعیان میداند که آرامگاهاش در «دابوی بزرگ» است.عباس شایان، واژهٔ «کلاج مشهد» را که عنوان محلی این مزار بوده است مادهٔ تاریخ قتل امامزاده میداند و تاریخ قتل امامزاده را ۴۰۲ (قمری) میآورد. با این وجود واژهٔ «کلاج مشهد» به ابجد برابر ۴۰۳ میشود. از سویی دیگر، موسی کاظم بنابر روایتهای گوناگون، در سال ۱۸۱ یا ۱۸۳قمری درگذشته و فرزند دیگر او، علی بن موسی الرضا در سال ۲۰۳ درگذشته است. پس امکانپذیر نیست که قاسم فرزند دیگر موسی کاظم بوده باشد؛ چرا که در این صورت باید بیش از ۲۰۰ سال عمر کرده باشد. پس یا این ماده تاریخ نادرست است، یا این مکان آرامگاه قاسم نیست.در سال ۱۳۳۴، «حاج محمدعلی ایمانی» بنای آستانه را بازسازی کردکه این بازسازی آسیبهای جدی را به بنای تاریخی امامزاده وارد کردهاست. این آسیبها را میتوان به صورت زیر فهرست کرد: کاشیهای سدهٔ نهم ق؛ که روی آن عبارت «عمل سید علیابن سیدکمالالدین آملی غفر الله ذنوبهما» نگاشته شده بود و یاسنت لویی رابینو در سال ۱۹۰۹ (میلادی) در بازدید از امامزاده این کاشی را دیده و متناش را در سفرنامهٔ خود آورده بود، از بین رفتند. کتیبهٔ گچی درون صحن آرامگاه را محو نمودند و روی آن، آیینهکاری کردند و عکس بانی بازسازی را گذاشتند. نبشتهٔ سنگ گور کنار ضریح را که گفته میشد گور امامزاده حمزه است، با سیمان مالهداده پنهان کردند. صندوق چوبی متحرک روی گور را که کار همان نجاز سازندهٔ صندوق درون ضریح است (در سال ۸۸۸ ق)، با اکلیل سفید رنگ کردند؛ به همین دلیل رنگ اصلی صندوق از بین رفتهاست. بر روی در نفیس درون امامزاده که از شاهکارهای منبتکاری سدهٔ نهم (در سال ۸۰۹ ق) است، میخهای بزرگی کوبیدند و عکس برادر درگذشتهٔ بانی بازسازی و کسان دیگر را آویختند. این میخکاری بخش بالای در را سوراخ کرده و از بین بردهاست. در بخش شرقی آستانه، در کنار در ورودی امامزاده، سقاخانهای ساختند که به نمای بیرونی در و گنبد آسیب زدهاست. کاشیهای بالای نمای بیرونی صحن بیرونی را که برای سدهٔ نهم قمری بوده از بین بردند و به جای آن کاشیهای تازهای نصب کردند که نام بانی بازسازی و تاریخ بازسازی رویشان حک شدهاست. در بالای صحن خارجی درب شرقی کتیبهای آویختهاند که این متن را بر خود دارد: «کاشیکاری و تعمیر مسجد امامزاده قاسم را حاج محمدعلی ایمانی فرزند مرحوم محمدمهدی اصفهانی نمود در سال ۱۳۳۳ ش، مطابق با ۱۳۷۳ ق». بالای گنبد در درون و همچنین بر روی گور پهلویی، نوشتهٔ گچی که در بالا و نیز نوشتهٔ سنگی که در پایین روی قبر بوده، پاک کردند.
-
***************
این آرامگاه در محلّة آستانة بابل واقع شده است. بناى امامزاده، شامل مسجدى آجری و گنبدى هرمى شکل است. گنبد یا مقبرة امامزاده، با نقشة هشت ضلعى بنا شده که در هر ضلع آن، طاقنمایى در دو ردیف بالا و پاینى ساختهاند. بنا، گنبدى کلاه درویشى به شکل هرم با قاعدهی هشت ضلعی دارد. ارتفاع بنا از خارج 22 متر است و از جانب جنوبى، درِ کوچکى به بیرون دارد. در وسط بنا، صندوق نفیسى است که بدنه و اطراف آن کنده کارى است و حاشیة آن با آیات قرآنى به خط نسخ اعلا حک شده و در تاریخ 888 ه.ق به دست «استاد احمد نجار ساروى» ساخته شده است. در کنار صندوق فوق، صندوق کوچک دیگرى است که کار همان نجار و مورخ به همان تاریخ است. ازارة داخلى حرم کاشىکارى است.
مسجدى زیبا و قدیمى، متصل به بقعه است که داراى گنبد بلند و پنجرههاى نورگیر مشبک چوبین است. ازارة مسجد کاشىکارى و دیگر جدارهاى داخلى، آیینه کارى است. درِ ورودى اصلى بقعه از طرف مسجد، ظریف و پرکار است و بر بالاى آن، نورگیر مشبک بزرگى تعبیه کردهاند. بر تنکة پایین لنگة سمت راست این در، عبارت «عمل حسین بن استاد احمد نجار» و بر تنکة بالاى لنگة سمت چپ، «اللّه ولى التوفیق» و بر تنکة پایین لنگة سمت چپ «فى التاریخ محرم سنة سبعین و ثمانمائه» (870 هـ . ق) نوشته شده است. بناى امامزاده قاسم در دورة اخیر تعمیر و تزیین گردیده که در نتیجه، بخشهایى از آثار قدیمى آن از بین رفته است. برخى معتقد هستند که این آرامگاه مدفن قاسم بن امام محمّدتقى (ع) مىباشد.
منبع:مزارات ایران و جهان اسلام: http://shrines.blog.ir
این امامزاده از نظر مسافت حدود 30 کیلومتر و از نظر زمانی 35 دقیقه با دامون باغ فاصله دارد.