یادداشتی به زبان مازندرانی درباره زبان مازندرانی

مازندرونی ره یاد نکن

در حالی که بعضی‌ها خجالِت کَشِنِه شِه زِبونِ مادِری گپ بزنن، یونسکو، بِمو روزهایی رِه به این نام ثبت هاکرده تا فرهنگِ حفظِ زِوونِ مادِری، جا دَکِفِه !

پژوهشگرا گونِه مازِندرونی اَتا زِوون هَسِه، اَمبا تلفیقِ شهرنشینی و روستانشینی باعث بَیِه یکسری کلمه‌های فارسی و زِبونهای دیگِه، بِئِه اَمِه زِبونِ دِلِه و خَلِه‌ها به اشتباه فکر هاکُنِن، مازرونی زِبون نیِه و گویِشِه.

مازِرونی اَتا زِوونه که گویش‌های مختلفی رِه شامِل بونِه.
مازرون، دِ (2) منطقه‌ی جلگه‌ای و کوهستانی دارنِه که هر کِمین از این دِ منطِقِه، با توجه به اِقلیم و بافت و فرهنگ، شِه لهجه‌ رِه دارِنِه،

چون شهرها، ویشتِر مناطقِ جلگه‌ایِ دِلِه دَره، ییلاقی‌های زِبون، کمتِر، تغییر و تحول پیدا هاکُرده و کلِمه‌های اصیل و بومی، مناطِقِ کوهستانیِ دِلِه ویشتِرِه
قبلِنا گستردگی مازرونِ زِوون، اَنده بیِه که علاوه بر اَمِه منطِقِه، شهمِرزاد، سنگِسر، فیروزکوه، دِماوند، لواسانات، قِسمِت‌هایی از امامزاده داوود و طالقان هم، اَم زوونِ جا، گپ زونِه.

مازرونِ زِوون رِه قدیم‌تِرِک، طَبِری گوتنِه، که جزوِ زِوون‌های ایرانیه، و پیشینه‌ی مشت و غنی‌ای دارنِه.
حتی قرن چهار تا نِهِمِ دِلِه اَنده قِد و ظرفیِت داشته که بعضی اَثِرهای مهمِ اَدِبی به مازرونی بَنوِشت بَیه.
فقِط هم آثارِ مکتوبِ زِبونِ تَبِری هَسِه که ویشتِر از هزار سال قِدمِت دارنِه
الان اَمــّـا اون‌چه که مهمِه خَطِرِ نابودیِ اَمِه زِبونِه !!!
بحرانِ از بین بُردِن زِوون‌ها، اَنده مهمه که حتی تقویمِ جِهانیِ دِلِه، دِ روز همین خَوِری، نامگذاری هاکُردِنِه، اَتا 26 سپتامبر یا 4 مِهره که روزِ جهانی زبون هستِه و اَتا هم 21 فوریه یا دِوِم اسفند که روزِ جهانیِ زبون مادِریه.

در حالی که بعضی‌ها خجالِت کَشِنِه شِه زِبونِ مادِری گپ بزنن، یونسکو، بِمو روزهایی رِه به این نام ثبت هاکرده تا فرهنگِ حفظِ زِوونِ مادِری، جا دَکِفِه !

اِسا، چِوِه، اَمِه زِبون رِه خَطِرِ نابودی تهدید کِنده؟
اوِل اینکه این دوره زَمونه‌ی پیِر و مارون، شِه وچون رِه مازرونی یاد نَدِنِه و اِصرار دارِنِه که وَچون فارسی صحبت هاکُنِن.
اَمـّـا همین‌ها نَتونِستنه فارسی رِه هَم، دِرِست و حسابی یاد هادِن وچون رِه.
مثلاً :
–    راننده‌ی تاکسی ره گونّه تاکسی راننده
–    فراموش کردم ره گونّه یاد کردم
–    چرا می‌خندی ره گونّه چرا خنده می‌کنی؟
و مثال‌هایی دیگه که مثلاً نِخوامبی اَمِ وَچون محلی رِه بعنوانِ زِوونِ جداگانه یاد بَئیرِن،

ولی اِمبی چیکار کِمبی؟  ساختارهای دِتا زِوون ره هِدی کِمبی.
گِل به گِل، این پیِر و مارون موقعی که خوانّه سِرِه دِلِه، موضوعی جا گپ بَزنِن که وچه نَونِه بَدونِه، مازرونی گونّه تا وچون رِه حالی نَوِه.
موردِ دیگه اینکه عموماً، اِما مازرونی‌ها، نگرشِ مثبِتی شِه زِوونِ جا ندارِمبی
مثلاً :
اینتا مثال هَسِه که گومبی :
« مازِندرونِ اَنگیر، مَمیج نَوونِه » که نشونه‌ی نِداشتِنِ اعتمادبه‌نفس و نگرشِ مثبِت به شِه زادگاه هَسِه.

بعضیا مازرونی گپ بَزوئِنِ جا احساسِ شرمندگی دارِنِه و خیال کِنّه اَقه محلی گپ بَزنِن، طبقه‌ی پایینِ اجتماع حساب اِنِه.
اَیی بدتِر اینکه، مازرونی رِه ویشتِر جوک و لطیفه و آسنی بآوتِن وِه مناسب دوونّه !

وِنِه بآوریم، حوزه‌ی کاربردِ مازندرونیِ زِوون، روز به روز دَره کمتِر وونِه. زبون‌شناسا گونّه که اگِه، اَتا زِوون همه‌ی حوزه‌های فردی و اجتماعی، مثلاً سِرِه، کارسَر، محیطِ آموزشی و مانند اینها رِه دستِ جه هادِه و فقِط به گپ و گفتِ سن بالاها محدود بَوِه، این زِوون احتمالاً،  اَتا یا دِ نسلِ بعد، از بین شونِه!

اَتا مثالِ دیگِه: ماشینی بَئیِنِ محصولاته: قدیم‌تِرِک، خِدِ روستایی‌ها هم گوتنِه پندیر، دو ، تندیرِ نون، که الانا دیگه این کلِمات جِه استفاده نَوونِه.
یا بر فَرض، قدیم‌تِرِک آروسی‌ها، بسینکلا هفت روز و هفت شو بیِه؛ درزی‌شو، حِنابندُن، عاروس‌حمبوم، زوما حمبوم، مَجمه ‌سر گیتِن، عاروس‌یار و مراسم‌های دیگِه که اَمروزه روز، وِشونِ جا، خَوری نیِه! و آروسی‌ها خلاصه بَئیِه دِ سه ساعِت، تالارِ دِلِه.
خُب همین تغییرِ رسم و رسوم، کلی واژۀ محلی رِه میون جه بورده.

اِسا خوامبِه بآوریم، اصلاً عبارِتِ بَمِردِنِ اَتا زِوون یعنی چه؟
اینتی بآورِم که وقتی اَتا وَچه شِه پیِر و مار رِه دست‌ جِه دِنِه ، تا خورده، هیچی وه ره حالی نَوونِه و حتی فکر کانده که اَتا روزی رِسِنه که، پیِر و مار، سَفِرِ جا گِردنه.
این مثال، دقیقاً از بین بوردِنِ زِوونِ وِسه مناسبه.
فکر نکنیم مازرونیِ زبون، فقط ارتباط بَئیتِنِ وِسه هستِه؛ دَست جه هدائنِ زِوونِ ، باعث بونه اِما شِه پیشینه‌ی تاریخی، فرهنگ، باور و اعتقادات، حتی آداب و رسوم رِه هم از دست هادیم.

اِسا اَتا چی دیگه :
اَگِه دقت هاکُرد بویین،
مازرون با وجود قِدمتی که دارنِه، شیراز و اصفِهانِ اِندا ، بِنای تاریخی نِدارنِه!
به خاطر رطوبِتِ زیادی که اینجه دارمی، بِناها و پوست‌نوشته‌های قدیمی جه هِچی نَموندِسته.
تنها چیزی که بعنوانِ اَتا میراث، اَم وِسِه بَموندسته، همین زِوون هَسِه.
اَمِه زِبون شِه خِجیریها ره دارنه!
بعضی کلِمِه‌ها رِه فقط اِما دومبی چِچیه: مثلاً توجه هاکُردنی که اِما فرآیندِ دوگان‌سازی دارمی؟
ریکائون ره گومبی ریک‌ریکا / وچون ره گومبی وچ‌وچون
اَمِه زِبون دِلِه تکیه هم دارمی که کلام ره منفی و مثبِت کِنده
بر فرض: بَتومبه که هم منفی هسته و هم مُثبِت !
این دست خِجیریها ، اَمِه زِبون دِلِه زیاده.

اِسا از بین نَشیِنِ شِه زِبونِ مادِری وِسِه وِنِه چیکار هاکنیم؟
1-    اوِل اینکه اراده‌ا‌ی عمومی وِنِه شکل بَئیره، همگی وِنِه بخوایم که شِه زِوون ره این مرگِ زودرس جِه نجات هادیم
2-    دِوِم اینکه هِمِت هاکُنیم، مجموعه اشعار و موسیقی و آسنی‌های محلی، چاپ
و بِه هِمراهِ برگزاری جشنواره‌های محلی برگزار بَوِه.
3-    بعد اینکه، نسلِ جدید رِه شاعرانِ محلی‌سُرا جِه آشنا هاکُنیم.
4-    همینتی تَوجه داریم به پایان‌نامه‌هایِ دانشجویی، که در خصوصِ مازرونِ زِوون کار بَئیِه.
5-    مهمتِر از همه که خَلِه راحِتِه اینه که شِه وَچون و دیکوُنِ اسم رِه محلی بِهلیم.
6-    این میون، رسانه‌ها از جمله رادیو و تلویزیون هم، نقش مهمی دارِنِه حفظ و حراسِتِ زِوونِ محلیِ وِسِه.
این سالها رادیو و تلویزیونِ استانی خَلِه تلاش هاکِرده که برنامه‌های محلی بِسازه و موسیقیِ محلی تولید و پخش هاکُنه.
رسم و رسوم ره احیا هاکنه و خَلِه موثر بیِه که زِبونِ مازندرونی، تقویِت بَوِه و حداقِل اینکه،
دیـــرتِر از بین بوره.

از: سمانه رجبی کیاسری

منبع: مازندنومه

بازنشر: پایگاه اطلاع‌رسانی دامون باغ