سقانفار سقانپار یا سقاتالار آلونک‌ها یا اتاقک‌هایی هستند که در مازندران در شمال ایران ساخته می‌شوند.

سقانفارها که بیشتر در کنار حسینیه‌ها، مساجد یا محوطه گورستان‌ها ساخته می‌شدند معمولاً موقوفه ابوالفضل بودند که ثروتمندان از آن برای شرکت در مراسم سوگواری استفاده می‌کردند. از معروف‌ترین سقانفارهای مازندران می‌توان به «کیجا تکیه» در شهر بابل، «شیاده» و «کبریاکلا» در اطراف بابل و «آهنگرکلا»، «زرین‌کلا» و «هندوکلا» در آمل اشاره نمود.

قسمت بالای این مکان محل قرارگیری نوحه‌خوان بوده‌است و در قسمت پایین به مردم چای داده می‌شد. به این وسیله متولیان مراسم عزاداری سعی می‌کردند به این وسیله شرایط حضور مردم در بیرون مسجد و حضور آنها برای برگزاری مراسم را به نوعی فراهم سازند. طبقه زیرین گاهی بنای محصور و گاه تشکیل شده از پایه‌های قطور چوبین است.

سقانفارها با مواد و مصالح چوبی ساخته می‌شود و عمده کارکرد این بناها که به یاد ابوالفضل (ملقب به سقای دشت کربلا) ساخته شده‌اند در ایام ماه محرم و عزاداری‌های مربوط به این ماه است. سقانفارها که معمولاً دو طبقه‌اند، از طریق پلکان‌های چوبی از پایین به طبقة بالا راه دارند. طبقه اول آن مکانی است که معمولاً زنان محلی در آن جمع شده و عزاداری می‌کنند. و در طبقه دوم هم مردان در طول شب‌های عزا و دهه اول ماه محرم به عزاداری می‌پردازند.

                           ***

سقانفارها یادمان‌های تاریخی خاص منطقه مازندران

معاون میراث فرهنگی مازندران از سقانفارها به‌عنوان یادمان‌های تاریخی خاص منطقه مازندران یادکرد و گفت: این سقانفارها در کنار تکایا و حسینیه‌ها با تاسی از فرم اصیل معماری در دوره قاجار در دوطبقه ساخته‌شده‌اند.

ایزدی بابیان اینکه سقانفار (سقا تالار) عموماً نذر حضرت ابوالفضل (ع) است، اظهار داشت: در ایام عزاداری محرم و صفر بخشی از مراسم‌ها در این مکان برگزار می‌شود.

وی با اشاره به کنده‌کاری روی چوب و نقاشی‌های الهام گرفته از اعتقادات مذهبی مردم منطقه اشاره و تصریح کرد: سقانفار کیجا تکیه که در محله حمزه کلای غربی بابل‌کنار گورستان عمومی منطقه قرارگرفته از زیباترین و پرکارترین سقانفارهای منطقه به شمار می‌آید که در دوطبقه با چوب و سقف سفالی با نقاشی‌های با مضمون داستان‌های مذهبی، اساطیری، صحنه‌های متفاوت زندگی‌های روزمره و اعتقاد به‌روز رستاخیز ساخته‌شده است.

ایزدی به سقانفار شیاده در روستای دیوا بابل که روی یک صفه آجری با حدود یک متر بلندتر از سطح زمین احداث‌شده است، اشاره کرد.

وی سقانفار هند وکلا را از قدیمی‌ترین مکان‌های محلی خاص عنوان کرد و افزود: این سقانفار در روستای هند وکلا در شرق شهرستان آمل و در مسیر جادهٔ بابل به آمل قرار دارد که از ویژگی‌های خاص این سقانفار نسبت به سقانفارهای موجود در مازندران از تمام اشعار مرثیه دوازده بند محتشم کاشانی به‌صورت گزیده استفاده‌شده است.

ایزدی به تکیه مقریکلا، مسجد جامع و تکیه پیر علم، بی‌سر تکیه و مسجد چال بابل، مسجد آقا میر ابوطالب سادات شهرو مسجد آدینه جواهر ده  رامسر، مسجد جامع و امام حسن عسگری آمل، مسجد جامع ساری، مسجد آلاشت سوادکوه، تکیه کردکلای قائم‌شهر مراسم‌های مختلف عزاداری برگزار می‌کنند، اشاره کرد.

وی به قدیمی‌ترین تکیه مذهبی مازندران فیروزکلا در شهرستان آمل اشاره و اذعان داشت: از این تکیه برای برگزاری مراسم‌های عزاداری مختلف استفاده می‌کنند.

به نقل از: https://b2n.ir/x47916

                              ***

«سقانفار»ها، میعادگاه عزاداران مازندرانی:

                     ***

«سقاتالار»ها نمادی از محرم در مازندران

مازندران با داشتن دریا و مناظر سر سبز هر ساله مسافران بسیاری را جلب می کند اما بسیاری از مناطق آن مانند جنگل ها، امامزاده ها و میراث ماندگار آنها از دید مسافران محروم می مانند که یکی از آنها سقاتالارهاست.

سامان سورتیجی، مسئول باستان شناسی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مازندران امروز(1آذر) در خصوص بناهای آیینی مذهبی مازندران برای سوگواری در ایام ماه محرم به خبرنگار شبستان گفت: بناهای چوبی در برخی از روستاهای مازندران وجود دارند که مطابق معماری بومی ساخته شده به نام سقاتالار، سقانفار یا سقانپار معروف بوده که اکنون به تکیه گاه امید علویان در ایام عزاداری سالار شهیدان تبدیل می شود.

وی ادامه داد: دکتر حسین اسلامی در کتاب تاریخ دو هزار ساله ساری نوشته است؛ بعد از هجوم تیمور عده ای از سادات به ماوراء النهر تبعید شدند، لیکن در عهد صفویان و وصلت با شاهزادگان صفوی، بار دیگر سادات مرعشی به حکومت مازندران رسیدند، اما این بار تحت نظارت حکومت مقتدر صفوی و تحت نام حاکم و امیر علی در مازنداران حکومت راندند.

سورتیجی اظهار کرد: هم اینک نیز در حریم مقابر این امیران و سادات و در کنار تکیه ها بناهای کوچکی با تراش های ظریف و انبوهی از نقوش به چشم می خورد که در زبان عرف به “سقانفار” و بنا به کتیبه هایی که در این بناها وجود دارد “سقاتالار” نامیده شده اند که این بناها همه وقف سردار رشید و پاک کربلا حضرت ابوالفضل(ع) بوده و به نام “ابوالفضلی” مشهورند و همه ساله در دهه محرم و روزهای سوگواری امام حسین(ع) محل برگزاری مراسم هستند.

مسئول باستان شناسی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مازندران ابراز کرد: سقاتالارها نه تنها از لحاظ معماری مختص منطقه مازندران هستند، بلکه از لحاظ نقش پردازی ها و خوشنویسی ها نیز در ارتباط با حادثه کربلا و برای به تصویر کشیدن تمثال مبارک حضرت ابوالفضل(ع)، نقوش دینی دیگری دارند که از لحاظ مذهبی نشان دهنده اعتقاد مردم این سرزمین به ائمه اطهار(ع) است.

وی عنوان کرد: بناهای مذکور در دو اشکوبه و بر روی چهار پایه قطور چوبی به فرم چهارگوش، فضایی کوچک را در حریم امامزده‌ها، تکایا و گورستان‌ها به خود اختصاص داده‌اند ارتباط بین دو اشکوب از طریق نردبان یا پلکان چوبی که معمولا در کنار بنا ساخته شده، امکان‌ پذیر است. در حال حاضر پلکان سیمانی، سنگی و فلزی جایگزین پلکان چوبی شده است.

سورتیجی، به ویژگی‌های سقاتالارها می‌توان به نوع معماری و اجزا و عناصر به کار رفته در آنها اشاره کرد و ادامه داد: عناصر سقاتالار‌ها شامل نال (واشان)، ستون، سرستون (کُماچه)، دست‌انداز، نال بالای ستون، شیرسر، نگهدار (واوند یا بادبند)، لب‌بند، شوله‌ور، تخته، درزپوش تخته، پلور، رواق (گرد رفاق)، سقف (بوم یا بام)، نرده است که علاوه بر معماری، وجود انبوهی از طرح‌ها و خط‌ها و نقش‌های رنگین با تنوع موضوعات و مضامین به‌کار گرفته شده در سقاتالارها، برای هر بیننده‌ای جذاب و جالب است.

مسئول باستان شناسی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مازندران بیان کرد: شماری از نقاشی ها و طرح‌های به کار رفته در سقاتالارها با ویژگی‌های هنرهای مردمی، هنر دینی و هنر سنتی همخوانی و مطابقت دارد و به نظر می‌رسد که بسیار ابتدایی ترسیم شده‌اند.

وی گفت: نقوش به کار رفته در سقاتالارها را می‌توان به دو دسته نقوش مذهبی و نقوش غیرمذهبی تقسیم‌بندی کرد، نقوش مذهبی شامل نقوش پیامبران و امامان و حوادث تاریخی مذهبی و نقاشی های مربوط به جهان آخرت و از این قبیل است.

سورتیجی افزود: نقوش غیر مذهبی شامل نقش های اسطوره‌ای و حماسی و نقش‌های خیالی و هندسی و طرح های گیاهی و نقش های مربوط به متون کهنی همچون شاهنامه فردوسی و کلیله و دمنه و غیره همچنین مربوط به زندگی روزمره و معیشت مردم است.

وی خاطرنشان کرد: از طرف دیگر، در بسیاری از بناهای کشورمان حضور خط و هنر خوش‌نویسی را در محراب ها، پیشانی بناها، اطراف ایوان‌ها و پیرامون گنبدها می‌بینیم، در سقاتالارها نیز عنصر خط به طرزی بارز و چشمگیر حضور دارد.

مسئول باستان شناسی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مازندران اظهار کرد: خط در سقاتالارها همواره نزدیک سقف و در حالیکه تمام ابعاد چهار گوش بنا را دور زده، قرار دارد. گاه به تنهایی و گاه در پیوندی رمزآلود با گل و بوته در پیچشی موزون و هماهنگ است.

وی با اشاره به اینکه خطوط در بسیاری از موارد مربوط به قطعه شعری به شیوه نستعلیق و معمولا به رنگ سرخ و سیاه است، ادامه داد: نام خوش‌نویس و سال تحریر نیز اغلب ذکر شده است و از دیگر مواردی که می‌توان به آن اشاره کرد این است که سقاتالارها از قدمت 100 تا 150 سال برخوردارند، معمولا وقف حضرت ابوالفضل العباس(ع) شده‌اند و در روزهای محرم محل برگزاری مراسم عزاداری هستند و دیگر اینکه با عنصر آب ارتباط تنگاتنگ دارند.

سورتیجی اذعان کرد: امروزه سقاتالارها به دو صورت ساده و بدون نقش و تزیین شده و آراسته به طرح و نقش و خط و رنگ مشاهده می‌شوند، لیکن از نظر شکل، نوع و سبک معماری، همه آن‌ها از اصل و قاعده کلی و یکسانی پیروی می‌کنند.

وی یادآور شد: همه سقاتالارها دارای سرستون‌هایی به شکل دهان‌ اژدری ها (دهان اژدها) گشوده‌اند و از قطعات تزیینی چوبی به نام شیرسر که شبیه نوعی مقرنس‌کاری است بهره‌برده‌اند و بر روی پایه ساخته شده و اجزا و عناصر ساختار معماری‌ آنها یکسان و مشابه است و گمان می‌رود سقاتالارهای ساده و بدون نقش و بی‌پیرایه با توجه به فرسودگی‌ شان از قدمت و سابقه بیش‌تری برخوردار باشند و آن دسته از سقاتالارهایی که با نقوش بی‌شمار و متنوع تزیین و آراسته شده‌اند با توجه به نوشته‌ها و تاریخ روی آن‌ها، پیشینه شان به عهد قاجار باز می‌گردد.

گفتنی است، بر اساس گزارش های موجود سقاتالارهای کیاده، کیجا تکیه و کبریاکلا در محدوده‌ی بابل، سقاتالارهای هندوکلا، کمانگرکلای دشت‌سر، اورطشت، کاردگر محله، نوایی محله، شیرمحله و مرزنگو در محدوده‌ شهر آمل، سقاتالارهای فولاد کلا، شرمه کلا، صلحدار کلا، کاریکلا و بایکلا در محدوده‌ی بابلسر، سقاتالار زرین کلا در فریدون کنار، سقاتالارهای اسیوسر و آهنگر کلا در محدوده‌ قائم‌شهر، سقاتالار کتی‌لکه در شیرگاه از مهم ترین و شناخته شده ترین سقاتالارهای مازندران است.

به نقل از: 

http://shabestan.ir/detail/News/197820

                        ***

منبع مطلب و عکس : 

https://www.kojaro.com/2016/10/7/122459/saghanefar/

و عکس و مطلب: https://b2n.ir/g02649

و مطلب: https://b2n.ir/g71928

و مطلب: https://b2n.ir/a13857

و: مطلب: https://anjoman.tebyan.net/newindex.aspx?pid=17257&threadid=670654

و: مطلب: https://b2n.ir/j60735

و: مطلب: https://b2n.ir/s81267

و مطلب: https://b2n.ir/w34632

و * مطلب: https://b2n.ir/x80464

کاری از:

تحریریه پایگاه اطلاع‌رسانی دامون‌باغ

مجله گردشگری