هيچ سندی که مشخص کننده تاريخ دقيق اين آيين باشد، يافت نشده و تنها راويان محلي کهنسال براي اين کار ارايه سندي شفاهي نموده و قدمت آن‌را بيش از يک‌صد سال تخمين مي‌زنند.
عيارگيران آداب و رسمي سنتي و قديمي در ميان روستاييان منطقه لاريجان بوده، قدمت آن را اکثر راويان بيش از يک‌صد سال مي‌دانند.
شكل اجرا به اين صورت مي‌باشد، که چند چوپان که بيشتر آن‌ها بومي و خود نيز داراي دام بوده، گوسفندهاي روستا را که جهت نگهداري ومراقبت در اختيار دارند، با هم همکار شده و در منطقه و محلي گرد هم مي‌آورند، که به آن محل گوسفندسرا گويند، و هر يک از چوپانان برحسب وظيفه، کاري را براي کل گله انجام مي‌دهند (يکي دنبال بره‌ها رفته، يکي شيرها را مي‌دوشد، يکي علوفه گرداوري مي‌کند…) به جهت اين‌که مشخص شود در شيرهايي که با هم و در هم دوشيده مي‌شود، هرکدام و هر خانواده به نسبت دام‌هاي خود چه سهمي دارد. در يک روز که معمولا در خرداد ماه بوده و بعد از دوهفته از همکار شدن چوپان‌ها و شيرگيري از دام‌ها در گوسفندسرا مي‌باشد، و به عيار روز معروف است، همه محلي‌ها توسط صاحبان گوسفندسرا به نهار دعوت مي‌شوند و در صورتي که کسي گوسفند نداشته باشند هم دعوت مي‌شود. شايان ذکر است که شير روز عيار به ميهمانان داده مي‌شود و صاحبان گوسفند از آن استفاده نمي‌کنند، هر کدام از چوپان‌ها شير گوسفندان خود را به صورت جدا از هم با توجه مالک آن‌ها دوشيده و پيمانه مي‌زنند. اين پيمانه ظرفي پارچ مانند داراي درجه بندي مي‌باشد که در گويش محلي جوله ناميده مي‌شود. که به اين کار اصطلاحا عيارگيري گويند و به اين معني مي‌باشد که گوسفند هر چوپان چه مقدار شير داشته و چه تعداد پيمانه شير از گوسفندان به دست مي‌آيد، و تا پايان موقع با هم بودن (د ماه، سه‌ماه) و همکار بودن چوپان‌ها سهم آن‌ها از کل شير دوشيده شده کل دام ها مي‌باشد و در صورتي در طول مدت باهم بودن مقدار کل شير دام‌ها کم شود، به همان نسبت از سهم شير هر چوپان کم مي‌شود .
عيار روز در واقع روزي براي سنجش و به دست آوردن ميزان سهم هر چوپان از مقدار محصول دام‌هاي خود براي کل فصل مي‌باشد و هر ساله انجام مي‌شود و اگر فردي خود داراي گوسفندسرا باشد و همکار نداشته باشد، در اين کار شرکت ننموده و فقط دام‌هاي خود را در آنجا نگهداري مي‌کند.
عيارگري، فقط در گوسفندسراهاي شراکتي انجام مي‌شود. اين سنت عيارگيران همواره ادامه خواهد داشت زيرا در صورت عدم انجام آن روستاييان مي‌بايست دام‌هاي خود را به تنهايي به چرا برده که اين امر به گفته روستاييان منطقه غير ممکن مي‌باشد.
هر روستا به تناسب گوسفندهاي خود، داراي گوسفندسرا مي‌باشد. به عنوان مثال روستاي ناندل شش گوسفندسرا دارد. هر گوسفندسرا بيش از هزار گوسفند ظرفيت ندارد. چون حجم کار زياد مي‌شود و امکان رسيدگي به آن‌ها نيست.
در تابستان عشاير کوچ‌رو مناطق مهدي شهر، شاهرود و شاهکوه نيز، به منطقه لاريجان آمده و زمين‌ها را اجاره کرده و از دولت پروانه بهره برداري از مراتع جهت دامداري دارند و در صورتي که چند چوپان با هم باشند عيارگيري مي‌کنند .
در بخش لاريجان، در تمام روستاهايي که براي دامداري و نگهداري دام، گوسفندان به گوسفندسرا برده مي‌شود از عيارگيران استفاده مي‌گردد.
ابزارها و لوازم مورد استفاده عبارتند از:
ديگ مسي جهت ريختن شير دوشيده در آن در حجم‌هاي ده کيلو، بيست کيلو و تا نيم کيلويي هم وجود دارد که در اصطلاح محلي به آن دري گويند(روستاي رزان).
پيمانه (ميزان) درجه بندي شده که در اصطلاح محلي به آن جوله گويند جهت تعيين دقيق ميزان حجمي شير.
با دعوتي که در عيار روز صورت مي‌گيرد، تمام اهالي روستا گرد هم آمده به نحوي يک تجديد ديدار و همبستگي جديدي ايجاد مي‌گردد و تمام کساني نيز که با هم کدورتي دارند با هم آشتي کرده و دور هم جمع مي‌شوند و از بعد اقتصادي نيز براي دامداران به صرفه بوده به نحويي که هزينه تمام شده دامداري براي آن‌ها پايين‌تر مي‌باشد. با توجه به اين‌که در اين روز مهماناني از شهر نيز توسط صاحبان دام دعوت مي‌شوند، زمينه لازم جهت آشنايي بيشتر ساير افراد با فرهنگ منطقه فراهم مي‌آيد.
منبع: https://b2n.ir/y53839
