نوروز خوانی یا بهارخوانی یا ساونگ خوانی، گونه‌ای از آوازخوانی است که در گذشته در کل ایران رواج داشته‌است. خاستگاه این گونه آوازخوانی بیشتر در استان مازندران بوده‌است و در حال حاضر این مراسم به صورت محدود در برخی نقاط مازندران برگزار می‌شود. این آيين، به خصوص در دو سوی البرز (مازندران، گيلان، كومش و طالقان) به وفور يافت می‌شود و در حقيقت، بخش مهمی از موسيقی، دو سوی البرز را تشكيل می‌دهد.
پیشینه این گونه آواز مربوط به دوران قبل از اسلام می‌باشد که در بعضی از کتب نزدیک به دین زرتشتی و در ستایش اهورا مزدا و همچنین در توصیف طبیعت و زیبایی فصل بهار و ستایش شاهان و امیران آمده است. بعد از ورود اسلام و مذهب شیعه این گونه آواز با مفاهیم مذهبی و روایات اسلامی آمیخته شدند. دربارهٔ نوروزی خوانی برای نخستین بار الکساندر خوتسکو ایرانشناس روسی در سال ۱۸۴۲ در کتابی در مورد فرهنگ و گویش‌های شمال ایران که در لندن به چاپ رسیده اشاره شده‌است.
در نوروز خوانی افرادی که به آن‌ها نوروز خوان گفته می‌شده‌است پیش از آغاز فصل بهار به صورت دوره‌گردی به شهرها و روستاهای مختلف می‌رفتند و اشعاری در مدح بهار یا با ذکر مفاهیم مذهبی به صورت بداهه یا از روی حافظه می‌خواندند. این اشعار به زبان فارسی یا زبان‌های محلی بوده‌است و پس از اسلام اغلب پس از ستایش خدا در مدح امامان شیعه گفته می‌شده‌است. این اشعار بیشتر به صورت ترجیع بند بوده و توسط یک یا چند شخص همزمان خوانده می‌شده‌است.
در برخی مناطق، نوروزخوان نمی‌توانستند از مردم انعامی بگیرند، پس به مهاجرت می‌کردند تا در منطقه‌ای ديگر به انجام آيين بپردازند. تسلط نوروزخوانان كومش به زبان طبری و نوروزخوانان طالقان به گيلكی و طبری، باعث حضور آنان در گيلان و مازندران، می‌شد. اين مسئله سبب انتقال بخشی از فرهنگ شفاهی و سنت‌های موسيقی در دو سوی رشته‌کوه البرز بوده‌است.
***
نوروز خوانان معمولا” پانزده روز قبل از فرا رسیدن عید نوروز به داخل روستاها می آیند و با خواندن اشعار در مدح امامان ترانه های محلی، طلیعه سال نو را به آنان مژده می دهند. نوروز خوانان چند نفر هستند که یک نفر اشعار را می خواند، یک نفر ساز می زند،نفر دیگر که به آن کوله کش( بارکش ) می گویند به در خانه های مردم می رود و می خواند:
بادبهارون بیمو / نوروز سلطون بیمو/ مژده دهید به دوستان / گل به گلستون اومد / بهار آمد بهار آمد خوش آمد/ علی باذولفقار آمد، خوش آمد/ نوروزتان نوروز دیگر / شما را سال نو باشد مبارک صاحب خانه نیز با دادن پول، شیرینی ، گردو، تخم مرغ و نخود، و کشمش از آنان پذیرایی می کند .
***
