گفتگو پیرامون غار قلعه اسپهبد خورشید و غار کیجاکرچال در سوادکوه استان مازندران

*نخستین بار چه سالی به غارهای اسپهبد خورشید و کیجا کرچال در سوادکوه مازندران رفتید؟

در مورد غار اسپهبد خورشید، اگر دقیق بخواهید بدانید، فروردین سال 1337 بود. اما می‌دانم حدود سالهای 1329 هم گروه‌هایی قصد داشتند به داخل غار بروند، اما نتوانستند. در مورد غار کیجا کرچال حدود سال 1339 اولین گروهی که قصد صعود داشته اند متاسفانه با اشتباه یکی از اعضا و پذیرش مرگ آقای عظیمی، کار ناتمام ماند و بنده با تیم باشگاه کوهنوردی دماوند در سال 1340 برای اولین بار این غار را فتح کردم.

* از روز مرگ آقای عظیمی در غار کیجاکرچال بگویید؟چه اتفاقی افتاد؟

ماجرای مرحوم عظیمی در سال 1339 پیش آمد که با تیم باشگاه تهران‌جوان به سرپرستی یکی از دوستانم -خلیل میلانی- رفته بودند. شوک بزرگی در کشور ایجاد شد. در اولین سفر را به بررسی بالا و پایین و اطراف غار کیجاکرچال می پردازند. در همین سفر نیز تصمیم می گیرند که طناب ثابت را برپا کنند و از بالا فرود به غار داشته باشند. (کشاورز: طناب ثابت اصلی ترین و مهم ترین طنابی است که در عملیات سنگ نوردی بر پا می شود. چون در غار کیجا کرچال برای رسیدن به دهانه از بالا فرود می ایند، این طناب از بالا برپا می شود.) خب آقای عظیمی هم در این سفر جانش را از دست داد.

غار کیجاکرچال زیر خود کلاهکی دارد و چهار و نیم متر فاصله اش تا دهانه است. با این شکل پاندول شدن به مانند عظیمی در آن دوران با آن امکانات امکان پذیر نبود. آنها دو رشته طناب را به هم گره زده بودند، سر هم که برسد تا ارتفاع 37 متر که اگر بخواهید از سر دیوار تا کارگاه برسانید، حدود 60 متر فاصله از بالا تا دهانه غار کیجا کرچال است. با کمبود ابزار در آن دوران ریسک بزرگی بود.

ابزاری مثل هشت، استاپ و میخ‌های سنگ‌نوردی هست که در ایران یافت نمی شد و ما به آهنگران می سپردیم که برای ما شبیه آنها را بسازند.

(کشاورز: این ابزار از اصلی ترین ابزارهای سنگ نوردی است. هشت، استاپ و میخ‌ها ابزاری هستند که رابط بین سنگ نورد با طناب و بدنه صخره هستند. برای مثال میخ‌های رل، ابزاری هستند که به صخره نصب می شوند و می توان ابزارهای دیگری را مانند کارابین را به آن وصل کرد که اتصال بین طناب و سنگ نورد و صخره هستند.)

ابزارهای غیر اصولی ما در آن دوران تمام شانه و پای ما را می سوزاند و رد آن آسیب‌ها هنوز بر تن ما هست. به هر حال، گروه باشگاه تهران جوان تا آمد ببینید عظیمی چه می کند، او را از طناب به صورت آویزان شده دیدند. او سرازیر می شود و حدود هفت تا هشت متری بالای دهانه غار، می رسد به گره‌ای و گره‌ها از کارابین (یکی دیگر از ابزارهای سنگ نوردی که طناب از آن عبور می کند و این ابزار یک سرش به رل وصل می شود) گیر می کند. نه بالا کسی بود که او را بکشد و نه پایین. گروه هنگامی عظیمی را می بیند که در هوا آویزان بوده و دست و پا می زند و صدایش می زنند.
 
گروه با اضطراب فقط می‌توانستند مرگ او را بنگرند و با شتاب به سمت پادگان دوآب رفتند. شادروان ستوان سمیعی که جوان بسیار شریف و خوش اخلاقی بود و بعدها در یکی از سفرهایش از دوآب به تهران با جیپ تصادف می کند و از دنیا می رود، فورا با چند سرباز و یک قاطر به سمت غار کیجا کرچال می رود. سه-چهار ساعت عملیات به طول می انجامد. در آن سال‌ها درباره این حادثه، در روزنامه ها بسیار نوشتند و انتقادهای تندی هم شد، با این مضمون که قتل صورت گرفته است.

*پس از فوت آقای عظیمی شما مصمم شدید که به این غار بروید.

بله، از همان زمان‌ها آوازه این غار به گوشم رسید و اینکه غاری چنین سخت وجود دارد. بعد از فوت عظیمی بیشتر مصمم شدم که به این غار ورود کنم.

 برای رفتن به کیجا کرچال یکی از دوستانم -آقای شفیع زاده- که در آن زمان با گروه سازمان کوه‌نوردی دماوند یعنی آقایان فلاح و ناصحی صحبت کردند و بنده به عنوان سرپرست انتخاب شدم و در سال 1340 به سوی مازندران و سوادکوه رفتیم.

8 نفر این گروه را تشکیل می‌داد. با قطار از تهران به سمت ایستگاه راه آهن دوآب رفتیم.

(کشاورز: این ایستگاه راه آهن شمال، بین ایستگاه‌های ورسک و سرخ آباد قرار دارد. ایستگاه دو آب در بالادست پادگان ارتش از دوران پهلوی اول ساخته شده است. همچنین پل معروف راه آهن دوآب نیز در این منطقه قرار دارد که هر دو پل و ایستگاه در فهرست ملی ابنیه میراث فرهنگی ایران ثبت شده‌اند. وجود این ایستگاه در منطقه و توقف قطار تهران-شمال، یکی از ارزش های راه بوده که می توانست در آن دوران به علت نبود جاده آسفالته به کوهنوردان و طبیعت‌گردان این اجازه را بدهد که به منطقه بیایند.
 جاده امروزی آسفالته تهران شمال در دوران پهلوی دوم ساخته شده است و با این تفسیر می توان فهمید در دهه‌های پیشین، رفت و آمد بسیار سخت بوده است.
در کتاب از استارا تا استارآباد، منوچهر ستوده به جاده خطیر کوه به سمت سرتنگه و بعد چاشم و شهمیرزاد که بخشی از آن امروزه آسفالته است، اشاره دارد که در کنار راه باستانی سرتنگه مسیر راه جدیدی دیده می شود که گویی در دهه چهل در حال اقدامات اولیه آن بوده اند.)

  برنامه قطارها به گونه‌ای بود که دم صبح به منطقه می رسیدیم. ستوان سمیعی نیز آن روز با چند سرباز ما را همراهی و در زیر غار فضایی  را هموار کرد که ما بتوانیم چادرها را برپا کنیم. (کشاورز: این نخستین آسیب وارده بر بقایای صفه زیر دهانه است که از سنگ لاشه و ملات بود.)

1334 و 1335 سال‌هایی بود که گروه‌ها بیشتر به این غارها روی آوردند اما همه این گروه‌ها کم فروغ بودند و تیمی که بنده چیده بودم، نخستین تیمی بود که با تمام ندانسته‌هاشان، در آن دوران بهترین اطلاعات را ارایه دادیم. در دهه 30 و 40 مقالات و خبرهای بنده در مجلات در مورد این دو غار به چاپ رسیدند.

* خوشحالی ما این است که فاتح این غار یک ایرانی است، ولی برای مثال اگر یک فرد فرانسوی برای اولین بار به این غارها رفته بود، شاید هیچگاه نمی توانستیم به دیدارش برویم.

شروع آشنایی من با اسپهبد خورشید و کیجا کرچال در زمانی بود که گروه‌های آن زمان در دهه‌های 20 و 30، می خواستند به شناخت این غارها، مخصوصا اسپهبد خورشید برسند. من هم طبق گزارش‌هایی که می شنیدم، علاقه‌مند شدم داخل این غار بروم و بعد هم سعی کردم غار کیجا کرچال را بشناسم.

از محلی ها و روستاییان که می پرسیدیم، اطلاعات جسته‌وگریخته ای می‌دادند. رفیق راه هم کم پیدا می شد که بتواند کمک کند.

(کشاورز: به نظر می رسد شیخلی جز 2-3 نفر، از بقیه همراهانش دل آزرده بود. بارها در گفتگو نام اشخاصی را آورد که حتی باعث شدند پروژهای بررسی در غار اسپهبد خورشید و کیجا کرچال با آن کیفیتی که دوست داشت، پیش نرود. برای همین بارها در گفتگوهایش گفت همراهان خوبی نداشتم و تقریبا تمام کارها را خودم می کردم و بقیه یا می خوابیدند و یا…. اعتراض شدیدی به بی‌سوادی و حسادت افرادی داشت که با خود این بی سوادی را به طبیعت می برده اند.)