ویژگی های معماری بومی مناطق معتدل و مرطوب

معماری بومی در این مناطق دارای ویژگی های زیر است:

•    برای حفاظت اتاق ها از باران،ایوانک های عریض و سرپوشیده ای در اطراف اتاق ها ساخته شده است.این فضاها، در بسیاری از ماههای سال برای کار و استراحت و در پاره ای موارد برای نگهداری محصولات کشاورزی مورد استفاده قرار می گیرد.
•    در تمام ساختمان های این مناطق ، بدون استثناء از کوران و تهویه طبیعی استفاده می شود.به طور کلی پلان ها گسترده و باز و فرم کالبدی آنها بیشتر شکل های هندسی، طویل و باریک است.[ 17]
•    به دلیل بارندگی زیاد در این مناطق ، بام ها شیب دار است و شیب بیشتر آنها تند است.
•    در این مناطق خانه ها بر روی پایه های چوبی ساخته شده اند، ولی در دامنه کوه ها که رطوبت کمتر است،معمولا خانه ها برروی پایه هایی از سنگ و گل بنا شده است.
•    همانند خانه های چهار فصل در مناطق گرم و خشک که طبق فصول مختلف سال جابجایی اهل خانه از شمال به جنوب صورت می گیرد؛در خانه های در خانه های این منطقه نیز جابجایی فصلی صورت می گیرد.بدین ترتیب که در فصل سرد اهم فعالیت ها در اتاق های طبقه اول صورت می گیرد.ولی در فصل گرم این فعالیت ها در ایوان و مخصوصا ایوان طبقه دوم(تلار) و اتاق طبقه دوم (تلار اتاق)انجام می شود. [18]
•    معماران ایرانی تلاش می کردند ساخت مایه خود را از نزدیک ترین جاها بدست آورند و چنان ساختمان می کردند که نیازمند به ساخت مایه جاهای دیگر نباشد و “خود بسنده” باشد. بدین گونه ، کار ساخت با شتاب بیشتری انجام می شده و ساختمان با طبیعت پیرامون خود “سزاوارتر ” در می آمده است و هنگام نوسازی آن همیشه ساخت مایه آن در دسترس بوده است.معمار ایرانی بر این باور بوده است که ساخت مایه باید “بوم آورد” یا “ایدری” (اینجایی)باشد.[19]
معماری مازندران نیز از این قاعده پیروی کرده و در ساخت و ساز آن می توان بوم آورد بودن را به خوبی مشاهده کرد.استان مازندران به لحاظ ویژگی های طبیعی به سه حوزه کلی کوهستانی با آب و هوای سرد ، حوزه ارتفاعات جنگلی (کوهپایه ای)و حوزه جلگه ای قابل تقسیم بندی است.که در حوزه کوهستانی بیشتر از سنگ و چوب و در حوزه جنگلی چوب و در حوزه ساحلی بیشتر از چوب و گل به عنوان مصالح       ساخت وساز استفاده می شوند. [20]

در معماری بومی تبرستان عناصر تشکیل دهنده معمولا اتاق،ایوان تلار،طویله،انبار و حیاط می باشد که عناصر دیگری چون ستون،نال، غلام گرد به آن افزون می گردد. ایوان به عنوان عنصری کاربردی و فضایی مهم در معماری بومی این مناطق به چشم می خورد و “نسبت به طرز قرارگیری اتاق ها شکل های گوناگونی می گیرد.” [21]

ایوان در این مناطق به نوعی نقش گذار را ایفا می کند و ” الگوی گذار ورودی با این امر سروکار دارد که وقتی انسان در خیابان است ذهنش چارچوبی عمومی دارد، نیاز دارد به فضایی وارد شود که بتواند پیش از ورود به خلوت یا حریمی خصوصی همچون خانه از آن چارچوب ذهنی خارج شود.” [22]

این گذار ورودی “نوعی منطقه واسط” را فراهم میکند،یعنی مجالی میان خارج و داخل.جایی برای مهیا شدن که در آن شخصمی تواندچارچوب ذهنیش را عوض کند و خودش را با وضعی دیگر وفق دهد.[23]

مثلا برای اینکه “رویدادهای تماشای گذارعالم ” روی دهد لازم است که سطح ایوان اندکی بالاتر از سطح خیابان یا حیاط باشد،جلو ایوان باز باشد…این مجموعه نسبت ها ضروری است ، زیرا این نسبت هایی است که مستقیما با الگوی رویدادها سازگار است.در مقابل طول ایوان ، ارتفاع ، رنگ ، مواد سازنده اش ارتفاع دیوارهای جانبی و نحوه ارتباط ایوان با درون خانه ضرورت کمتری دارد، به طوری که می تواند تغییر یابد بی آنکه در ماهیت اصلی و جوهر ایوان تغییری ایجاد کند.[24]

در معماری بومی این منطقه نیز ایوان به عنوان فضایی واسطه و نیمه باز قرار دارد.”ایوان اصلی بزرگتر از اتاق های خانه است و به فضای نشیمن استفاده می شود. این ایوان معمولا در  جبهه شرقی یا جنوبی ساختمان شکل گرفته و نسبت به سایر اتاق ها در ارتفاع بالاتری واقع   می شود تا از چشم انداز و جریان هوای بیشتری برخوردار گردد.[25]

ساده ترین ایوان، با کمی پیش کردگی سقف شکل می گیرد. برای این که تیرهای سقف که دراین حالت بیرون می زنند ایستا باقی بمانند، مجبور به استفاده از تیروستون بوده و در این حالت است که از ساده ترین وکوچکترین نوع آن تا بزرگترینشان، چند ردیف ستون درجلوی خودارند.[26]

در بعضی گونه ها،ایوان قسمتی از فضای جلوی چند اتاق را می گیرد.به این ترتیب که یک اتاق بزرگ و یک اتاق کوچکتر در کنار آن قرار گرفته و فاصله آن ها را  ایوان به هم پیوند می دهد.این شکل در گسترش های بعدی اتاق ها نیز کاربرد داشته و گاهی تا سه اتاق نیزقرارمیگیرد.[27]

در تعداد زیادی از خانه ها ، ایوان در وسط چند اتاق قرار می گیرد و ارتباط کلیه آنها از ایوان انجام می شود.
در برخی از گونه ها ، ایوان چهار طرف اتاق را دربر می گیرد.دور تا دورایوان ،ستون هایی جهت نگهداری پوشش تعبیه گردیده است. ” ایوان ها به وسیله عنصری از فضای خارجی جدا می شوند، این قسمت در بعضی مناطق نال گفته می شود.”[28]

“کوتام” نیز نوعی ایوان و نوعی ساختمان تابستانی است که درلهجه مازندرانی به آن نفار می گویند که به عنوان بهار خواب از آن استفاده می شود.همچنین به بام سایه دار، ایوان مستقل چهارسوز باز که روی چهار پایه بلند ساخته می شود نیز می گویند.این فضا از چهار طرف باز بوده و توسط جان پناهی چوبی احاطه می شود و سقفی به شکل هرم دارد.از قسمت زیرین کوتام برای نگهداری دامها و از قسمت بالایی آن برای خواب تابستانی اعضای خانواده استفاده می شود.[29]