چَکهِ سِما یا چکه سماع یا لاک سَری سِما گونه ای از رقص های مازندرانی است که خاستگاه آن بیشتر استان مازندران می باشد. این گونه از رقص رایج ترین گونه در مازندران است که اغلب در مراسم محلی و جشن ها برگزار می گردد. سازی که در این گونه از رقص نواخته می شود بیشتر لوازمی همچون دیگ، ماهیتابه و لگن می باشد. چکه سما را بیشتر رقصی زنانه می دانند ولی در بین مردان نیز به صورت پراکنده رواج دارد.
چکه سما رقصی تند محسوب می شود که با حرکات شدید در بدن و لرزش اندام که با دست زدن همراه شده انجام می شود. این رقص بیشتر به تنهایی یا با حضور دو نفر انجام می شود ولی در بعضی مواقع دسته جمعی نیز انجام می شود. در حالت رقص جمعی حرکات رقصنده ها با هم ارتباطی نداشته و منظم نخواهد بود.
گونه ای دیگر از چکه سما که با نام دستمال سما شناخته می شود نیز وجود دارد که تفاوت آن در این است که ابن رقص با دستمالی در دست انجام می شود.
منبع: https://b2n.ir/g12893
***
رقص مازندرانی (سِما، لاک سَری سِما، چَکِه سِما):
رقص مازندرانی با نام هایی نظیر سِما، لاک سَری سِما یا چَکِه سِما، یکی از رقص های محلی و بومی رایج در شمال ایران و در استان مازندران است که همراه با ساز و آواز، با ریتمی تند، پر شور و نشاط اجرا می شود و در حال حاضر تقریباً تنها رقصی است که جایی در همه ی مناطق طَبَری (مازندرانی) وجود ندارد که این رقص در آن اجرا نشود. لاک سری سما با مضمونی غنائی (عاشقانه) رقصی زنانه و دارای حرکات محدود است که تمامی حرکات آن، به تبعیت از مضمون، مبین حالات و احساسات مردم منطقه است. آنچه که اصالت برخی از حرکات این رقص را روشن می سازد، اجراهای شبیه به هم و همسان بودن حرکات و حالاتی است که مردم این منطقه از شرقی ترین تا غربی ترین نقطه ی این استان، با تفاوت های جزیی در اجرای آن اتفاق نظر دارند.
لاک سری سما به طور معمول در مجالس شادمانی زنانه، اعیاد، رسم ها و جشن های محلی، جشن های عروسی ( از جمله مراسم تحفه بردن از سوی خانواده ی داماد برای خانواده ی عروس، بله بُرُون، جشن های عقد، حنابندان)، ختنه سوران و دیگر مناسبت های شاد اجرا می شود.
چکه سما از دو بخشِ چَکِه که در زبان مازندرانی به معنی دست زدن است (به عمل دست زدن یا کَف زدن، چَکِه بَزوئِن گفته می شود) و از خصوصیات متمایز این رقص است و نیز سِما تشکیل شده است که رقصی است بیانگر شادی ها، امیال و آرزوهای عاشقانه ی مردم (که سِماع نیز تلفظ می شود).
این رقص عموماً به صورت فردی یا با حضور دو نفر و در بعضی مواقع دسته جمعی و گاه توسط مردان اجرا می شود. رقصندگان با بر تن کردن دامن محلی پُرچینی که تا بالای زانو می رسد و شَلیته شِلوار یا چرخ شِلوار نام دارد و بازمانده لباس محلی زنان مازندرانی است و با گرفتن حالتی ویژه و تکان دادن شلیته با اجرای حرکات موزون و ظریف دست و پا و لرزاندن شانه ها و دیگر اعضای بدن، به ویژه در نیم تنه ی پایین، به طور مستقل و نامنظم می رقصند. اغلب حرکات این رقص، توأم با دست زدن رقصنده در حین اجرای حرکات مختلف و دست زدن همراهانی است که دایره وار در اطراف ایستاده اند. گونه ی دیگری از چکه سما با دستمالی در دست با نام «دستمال سما» اجرا می شود.
برای ایجاد موسیقی رقص لاک سری سما، فردی با ضربات هماهنگ دو دست روی لوازمی همچون تَشت، لَگَن و یا وسایل دیگر می کوبد و خود و یا شخص دیگر برای ایجاد شور بیشتر آوازهای شاد می خوانند. قبل از لگنِ رویی و مسی، مردم مازندران از لاک (ظرف چوبی) برای نواختن ساز این رقص استفاده می کردند. امروزه علاوه بر این ابزار از آلات موسیقیِ روز نیز در مراسم مختلف استفاده می شود. در گذشته، لاک سری سما به شیوه ای اصیل و با حرکاتی بسیار زیبا اجرا می شد. اکنون در عین حال که این رقص با تحریف هایی اجرا می شود، در روستاها و مناطق مختلف مازندران می توان شاهد اجرای سالخوردگان از بعضی حرکات اصیل این نوع رقص بومی بود.
منبع: https://b2n.ir/m74670
***
چَکّه‌سِما، رقصی زنانه در منطقۀ مازندران. این رقص اصیل مازندرانی، با اجرای همگون و حرکات و حالاتی یکسان اجرا می‌شود که گاهی نیز رقصنده‌ها دست به ابداعاتی در آن می‌زنند.
چکه‌سما در سراسر مازندران، در برخی اعیاد چون نوروز و قربان، ضمن بردن هدیه از طرف خانوادۀ داماد برای خانوادۀ عروس، همچنین در اَرِه‌گیرون (بله‌برون)، جشن عقدکنان و در تمام مراحل عروسی تداول دارد. به سبب آنکه حاضران در صحنه با دست‌زدن هم‌نوا با ضرب‌آهنگ سازها، رقصنده‌ها را همراهی می‌کنند، واژۀ چَکَّه (دست‌زدن) با واژۀ سِما (رقصیدن) ترکیب شده و چکه‌سما را به وجود آورده که نام کلی رقص است (پهلوان، موسیقی … ، ۴۶۳، ۴۸۰؛ آذرلی، ۱۴۵). سما احتمالاً شکل گفتاری واژۀ سماع در مازندران باشد.
روند اجرای این رقص، تحت تأثیر نواهای بانشاط و پرجنب‌وجوشی چون سِماحال (رِوونی)، عاروس‌یار (عروس یار)، پرجایی‌حال و نیز مقامهایی چون کیجاجان، با ضرب‌آهنگ است که بداهه‌نوازی نیز در اجرای همۀ آنها تا اندازه‌ای دخالت می‌کند (پهلوان، همان، ۴۶۳، ۴۸۲). نوای سماحال ازجمله نواهای شادمانۀ کشاورزان در هنگام برداشت محصول و پس از آن است که سرنازنان پس از برداشت محصول، بر سرِ زمین کشاورزی اجرا می‌کنند و کشاورزان نیز هماهنگ با این نوا به رقص و پای‌کوبی می‌پردازند. به همین سبب، برخی رقص چکه‌سما را ساخته و پرداختۀ مردمان کشاورز می‌دانند (همان، ۴۶۳، ۴۸۰، ۴۸۲).
اصلی‌ترین ساز همراهی‌کننده در اجرای رقص چکه‌سما، «تشت‌لاک» است، و آن نوعی سینی چوبی تشت‌مانند از ساخته‌های جنگل‌نشینان است که در منطقۀ مازندران برای بوجاری‌کردن برنج، غلات و حبوبات، و همچنین کشیدن پلو در آن به کار می‌رود. برخی از این تشتها بر اثر ضربه، صدای رساتری تولید می‌کنند؛ ازاین‌رو، آنها را به جای ساز در جشنها به کار می‌برند. گویی این ساز کمبود دایره را که به‌سبب رطوبت مازندران پوست آن شُل می‌شود، به نوعی برطرف می‌کند. اهمیت این ساز تا جایی است که گاهی نام خود را به رقص می‌دهد، چنان‌که رقص چکمه‌سما را لاک‌سَری سِما (رقص با تشت) نیز می‌نامند.
برای نواختن ساز، نوازنده دوزانو روی زمین می‌نشیند و یک لبۀ تشتِ پشت‌ورو را روی دو پا قرار می‌دهد و لبۀ دیگر روی زمین قرار می‌گیرد، به گونه‌ای که فضایی زیر تشت ایجاد می‌شود تا در هنگام نواختن، صدای ساز تشدید گردد؛ سپس با کف دو دست و انگشتان، بر پشت تشت ضرب‌آهنگ سه‌تایی یا ممتد می‌گیرد. گاه دو نفر یک تشت را می‌نوازند: یکی بر پشت تشت ضرب می‌گیرد و دیگری که روبه‌روی اولی نشسته است، چند بشقاب کوچک فلزی (وَردَست) را بر پشتِ تشت می‌گذارد و با حرکت‌دادن آنها و یا ضربه‌زدن بر آنها، صدای نازک و زیر تولید می‌کند. اخیراً با تداول تشت و لگنهای مسی و فلزی، استفاده از تشت لاک چوبی به‌تدریج منسوخ شده است (همان، ۵۵۴-۵۵۶، تاریخ … ، ۵۴-۵۵؛ نصرالله‌پور، ۱۵۰).
به نظر می‌رسد که تشت‌زنی و رقص چکه‌سما سابقه‌ای طولانی در مازندران دارد، چنان‌که صمصام‌الدین علامه در ۱۳۳۸ ش، اشاره‌ای به رسم کهن تشت‌زنی در اجرای این رقص در مراسم نامزدی در آمل دارد و نوشته است: مطابق رسم قدیمی محلی، زنی تشت بزرگی را روی زانوی خود مماس با زمین گذارده، با آهنگ مخصوص و در عین حال مطبوعی که صدای بلند و منظم دارد، با هر دو دست می‌نوازد (ص ۱۲۰).
متنی تقریباً قدیمی نیز حکایت از سابقۀ قدیمی این رقص و نحوۀ اجرای آن دارد و در آن آمده است: «بر اثر آن (صدای ضرب‌آهنگ نواختن تشت) زنها تک‌تک یا با هم، با بشکنهای صدادار به رقص محلی که سما نامیده می‌شود، می‌پردازند و این رقص که با شلیته و تنبان به عمل می‌آید، فوق‌العاده خنده‌آور و دلپذیر است … » (نک : همو، ۱۲۱).
اجراکنندگان رقص به‌طور مستقل و بدون ارتباط با یکدیگر، و با تکیه بر خلاقیتهای فردی عمل می‌کنند و مشوق آنها دست‌زدنهای همراه با ضرب‌آهنگ حاضران است. چکه‌سما عمدتاً با اجرای چند حرکت مشخص انجام می‌شود (همو، ۱۲۰؛ نصری، ۱ / ۴۲۴؛ وفایی، ۷۹). این رقص با لرزشهای مواج و عمودی بدن همراه است که رقصنده (سِماگَر) با گامهای بسیار ریز، منظم و موزون، حرکات ظریفی همچون جنباندن بدن و یا پریدن بر روی یک پا را انجام می‌دهد. از دیگر ویژگیهای این رقص، لرزاندن شانه‌ها و کتفها، لرزاندن اندام و اعضای بدن به‌ویژه نیم‌تنۀ پایین و حرکات باسن، بشکن زدن صدادار و گاه دست‌زدنهای مکرر است (نصری، همانجا؛ محفوظ، ۱۸۶؛ نصرالله‌پور، ۱۵۰-۱۵۱؛ پهلوان، موسیقی، ۴۸۱). رقصنده برای القای بیشتر حرکات بدن، با پوشیدن شلواری کوتاه و گشاد و پُرچین به نام «شِله شلوار» روی شلوار خود، چکه‌سما را اجرا می‌کند. گاه در حاشیۀ این شلوار سکه‌هایی می‌دوزند تا در هنگام رقص، صدای هماهنگی ایجاد کند (نصرالله‌پور، ۱۵۰؛ فاطمی، ۷۵-۷۶).
رقصنده‌ها در هنگام رقص، از حرکات نمایش‌گونه نیز بهره می‌برند؛ مثلاً دو رقصنده پهلو به پهلوی هم با فاصله‌ای قرار می‌گیرند و با جنباندن بدن و پرشهای کوچک، به سمت یکدیگر حرکت می‌کنند. این حرکت با حرکات باسن و دست زدنهای مکرر همراه می‌شود. زمانی که دو رقصنده فاصله را طی می‌کنند و به یکدیگر می‌رسند، باسنهای خود را از پهلو با ضربه‌ای شدید به یکدیگر می‌زنند که گاهی یادآور برخورد همراه با شوخی زنان در هنگام نشا در شالیزار است. گاهی نیز ضربه‌ها چنان شدید است که فرد مقابل سرنگون می‌شود و در مجالس عروسی سبب خنده و سرگرمی میهمانان می‌شود. اگرچه، چکه‌سما رقصی زنانه است، اما گاه مردان نیز در اجرای آن شرکت می‌کنند (نصرالله‌پور، همانجا).
مآخذ
آذرلی، غلامرضا، فرهنگ واژگان گویشهای ایران، تهران، ۱۳۸۷ ش؛ پهلوان، کیوان، تاریخ، فرهنگ و موسیقی، تهران، ۱۳۸۸ ش؛ همو، موسیقی مازندران، تهران، ۱۳۸۸ ش؛ علامه، صمصام‌الدین، یادگار فرهنگ آمل، تهران، ۱۳۳۸ ش؛ فاطمی، ساسان، موسیقی و زندگی موسیقایی مازندران، تهران، ۱۳۸۱ ش؛ محفوظ، فروزنده، «پژوهشی در رقصهای ایرانی از روزگاران باستان تا امروز»، فرهنگ مردم، تهران، ۱۳۸۸ ش، س ۸، شم ۲۹-۳۰؛ نصرالله‌پور، علی‌اصغر، رقص، رامش، نیایش، کرمانشاه، ۱۳۸۶ ش؛ نصری اشرفی، جهانگیر، از آیین تا نمایش، تهران، ۱۳۹۱ ش؛ وفایی، شهربانو، سیمای میراث فرهنگی مازندران، تهران، ۱۳۸۱ ش.
منبع: https://b2n.ir/s19597
***
فیلم رقص محلی مازندرانی: چَکِّه سِما:
منبع در آپارات: https://www.aparat.com/v/GBETP
