امام‌زاده سلطان محمدکیا «دبیر صالحانی» بنیان‌گذار حکومت علویان در مازندران:

آن‌طور که در اسناد تاریخی آمده است اگر امام‌زاده سلطان محمدکیا نبود، حسن‌بن زید را مردم مازندران نمی‌شناختند و زمینه قیام علویان و حمایت از حسن‌بن زید فراهم نمی‌شد.

حسن‌بن زید ملقب به «داعی کبیر» که در ری زندگی می‌کرد، توسط امام‌زاده سلطان محمدکیا به کجور دعوت شد، ایشان ابتدا در 25 ماه رمضان وارد سعیدآباد (مرزن‌آباد کنونی) شد و پس از بیعت با مردم آن منطقه در 27 رمضان وارد کجور و روستای صالحان شد.

سالروز ورود علویان و اقامه نخستین نماز جمعه مازندران حدود 700 سال پیش در صالحان کجور برگزار شد که در واقع می‌توان گفت این از افتخارات مردم این روستا است که این امام‌زاده در صالحان زندگی کرده و پس از وفاتش نیز در آنجا دفن شد.

به همین سبب امسال (۱۳۹۴) به‌منظور گرامی‌داشت سالروز ورود علویان و اقامه نخستین نماز جمعه در روستای صالحان کجور با حضور مسئولان استانی و شهرستانی و مردم متدین و ولایت‌مدار این روستا مراسمی در جوار امام‌زاده سلطان محمدکیا برگزار شد.

در تقویم مازندران روز 14 آبان خورشیدی، مصادف با 13 تیرماه تبری «روز ملی مازندران» نام‌گذاری شد و امسال روز ملی مازندران در کنار بقعه متبرکه امام‌زاده «سلطان محمدکیا» مراسم با شکوه گرامی‌داشت از این شخصیت بزرگوار، با حضور نماینده ولی‌فقیه در استان مازندران، شخصیت‌های کشوری و استانی، مسئولان ارشد شهرستان نوشهر و بخش کجور و خیل عظیم مردم، در روستای صالحان کجور برگزار شد.

به همین مناسبت در حاشیه مراسم روز مازندران در روستای صالحان کجور، گفت‌‌وگویی با تنی چند از مسئولان با موضوع کجور نخستین بیعت‌گاه علویان در مازندران، انجام دادیم که در ادامه می‌خوانید.

* مازندران بیش از 600 هزار سادات دارد

نماینده ولی‌فقیه در مازندران با اشاره به سابقه تاریخی درخشان کجور، اظهار کرد: از افتخارات مردم کجور این است که هدایت و رهبری قیام علویان تبرستان در این منطقه شکل گرفت.

آیت‌الله نورالله طبرسی با بیان اینکه امام‌زاده سلطان محمدکیا «دبیر صالحانی» در تاریخ تشیع تبرستان نقش به‌سزایی داشت، خاطرنشان کرد: تشیع مازندران، ظهور و شکوه خود را مدیون حضور و تدبیر این امام‌زاده است.

وی افزود: مازندران در پذیرش حکومت شیعی اولین استان در کشور بود و به همین دلیل مأمن امام‌زاده‌های متعدد است که این نعمت و پیشینه بزرگ، افتخاری برای این استان است.

نماینده ولی‌فقیه در مازندران بیان کرد: مردم استان مازندران به اهل‌بیت عصمت و طهارت گرایش داشته و دارند و این مردم ولایت‌مدار بودند که از حسن‌بن‌ زید معروف به داعی‌ کبیر برای تاسیس و برپایی حکومت علوی در این استان دعوت به‌عمل آوردند.

طبرسی همچنین مزیت دیگر مازندران را داشتن 600 هزار نفر سادات بیان کرد و گفت: از حدود 3 میلیون نفر جمعیت استان، وجود این تعداد از سادات مایه مباهات است که از این حیث نیز مازندران در رتبه نخست کشور قرار دارد.

وی با بیان اینکه ریشه و پیشینه علویان و حمایت آنان از اهل‌بیت و حضرت علی (ع) بر همگان مشهود است، یادآور شد: اقتدار علویان در مقابل حکومت‌های بنی‌امیه و بنی‌عباس سبب پناه‌آوردن خیل کثیری از فرزندان و نوادگان ائمه معصومین (س) به مازندران شده است.

طبرسی به عامل انحطاط و نابودی پادشاهان و حکومت‌های طاغوت و علل ماندگاری امام‌زاده‌ها اشاره و اضافه کرد: عامل ماندگاری امام‌زاده‌ها این است که با اصل حقیقت این عالم که همان خدای متعال باشد ارتباط برقرار کردند.

وی تصریح کرد: تمام رهبران و علمای دنیا همگی از سادات و فرزندان حضرت زهرا (س) هستند که این عامل سبب ترس قدرت‌های بزرگ دنیا شده است.

نماینده ولی‌فقیه در مازندران ادامه داد: اگر اکنون این قدرت‌ها حاضر به مذاکره با کشور ما شدند، به سبب اقتدار و قدرت جمهوری اسلامی است که ما این را مرهون ولایت‌فقیه، اسلام و اعتقاد و باور معنوی مردم هستیم.

وی در پایان وجود امام‌زاده‌ها را عامل هدایت این منطقه برشمرد و تاکید کرد: مازندران به واسطه وجود مسافران متعدد یک استان گردشگرپذیر است و به‌رغم اینکه مانند برخی استان‌ها مذهبی نیست اما توانسته هویت فرهنگی و معنوی خود را حفظ کند که این به برکت وجود همین بقاع متبرکه در استان است.

* امام‌زاده سلطان محمدکیا پایه‌گذار قیام علویان

یکی از پژوهشگران و نویسندگان کجوری نیز در گفت‌وگو با فارس، با اشاره به اینکه امام‌زاده «سلطان محمدکیا» پایه‌گذار قیام علویان بود، اظهار کرد: بی‌تردید امام‌زاده سلطان محمدکیا دبیر صالحانی باعث و بانی تشکیل حکومت علویان در مازندران است اما در این مورد قدر وی ناشناخته مانده است.

حجت‌الاسلام رمضان‌علی صالحی افزود: عده‌ای شهر آمل و بعضی شهر ساری را چون مرکز حکومت علویان قرار گرفت، پایتخت تشیع مازندران و رشد این مذهب می‌دانند و یا با توجه به این که نخستین حاکم علوی «حسن‌بن زید» بوده است یا بر ناصر اطروش که سومین امام در این حکومت بود، متمرکز شده‌اند.

وی تصریح کرد: ما از این تعصب و توجه به افتخارات مازندران ناراحت نیستیم ولی از بی‌توجهی به عوامل و بسترهای تشکیل این حکومت ناراضی هستیم و معتقد هستیم در این‌باره کوتاهی شده است.

این پژوهشگر و نویسنده کجوری با بیان اینکه تاریخ را نباید پاره پاره کرد و از پیوستگی مطالب و حوادث آن غافل شد، تاکید کرد: برای اثبات این ادعا که امام‌زاده سلطان محمدکیا پایه‌گذار قیام علویان بوده است نیاز به روی آوردن به فرضیه و تفسیرهای احتمالی و اصرار بر آن نیست بلکه کافی است به حوادث سال 250 هجری در کتاب‌های تاریخ طبری، تاریخ کامل ابن اثیر، تاریخ ابن خلدون، تاریخ حبیب‌السیر و همچنین به نحوه استیلاء و تشکیل حکومت سادات علوی در طبرستان به کتاب‌های «تاریخ طبرستان» نوشته ابن اسفندیار، «تاریخ رویان» نوشته اولیاءالله آملی و «تاریخ طبرستان و رویان و مازندران» نوشته سیدظهیرالدین مرعشی مراجعه کنید و با مطالعه این کتاب‌ها تصدیق می‌کنید که امام‌زاده سلطان محمدکیا دارای جایگاه اجتماعی و رهبری معنوی در منطقه رویان و کجور بوده است و در شکل‌گیری حکومت علویان طبرستان هدایت‌گر و پایه‌گذار این نهضت محسوب می‌شود.

* از افتخارات مازندران تشکیل نخستین حکومت شیعه در ایران است

وی با اشاره به اینکه از افتخارات مردم مازندران تشکیل نخستین حکومت شیعه در ایران است، گفت: نخستین حکومت شیعه ایران سال 250 هجری قمری در طبرستان و به دست «حسن‌بن زید» ملقب به «داعی کبیر» تشکیل شد.

صالحی با بیان اینکه بزرگان و نمایندگان مردم دیلم،کلار و رویان پس از آنکه تصمیم گرفتند علیه «محمد بن اوس» و عوامل طاهریان (حکومت دست‌نشانده خلفای عباسی) در طبرستان قیام کنند، نزد امام‌زاده سلطان محمدکیا رفتند تا با او بیعت کنند و ایشان نیز پس از اخذ عهد و پیمان، نامه و پیک نزد شوهرخواهر خود «حسن‌بن زید» در شهر «ری» فرستاد و او را به کجور دعوت کرد. «حسن‌بن زید» پس از دریافت نامه امام‌زاده سلطان محمدکیا و اعتمادی که به او داشت وارد منطقه شد.

وی خاطرنشان کرد: او روز سه‌شنبه بیست و پنجم ماه مبارک رمضان سال 250 هجری قمری وارد سعیدآباد (حوالی مرزن‌آباد کنونی) شد و آنجا رؤسای کلار (کلاردشت) با او بیعت کردند و روز پنج‌شنبه بیست و هفتم ماه مبارک رمضان به کجور رسید و مورد استقبال سادات آن ناحیه که همراه امام‌زاده سلطان محمدکیا بودند، قرار گرفت و در روز عید فطر نیز به مصلی رفت و نماز و خطبه خواند و قیام علویان آغاز شد.

* تشیع مازندران، ظهور و شکوه خود را مدیون امام‌زاده سلطان محمدکیا است

این پژوهشگر و نویسنده کجوری با بیان اینکه مردم روستای «صالحان» کجور مفتخر هستند که امام‌زاده «سلطان محمدکیا» در این روستا زندگی کرد و پس از وفاتش نیز در همین منطقه خاک‌سپاری شد، افزود: تشیع مازندران، ظهور و شکوه خود را مدیون حضور و تدبیر امام‌زاده سلطان محمدکیا دبیر صالحانی است که در تاریخ تشیع ایران و طبرستان نقش برجسته‌ای ایفا کرد، اما قدر و شخصیت آن بزرگوار ناشناخته مانده است و بنابراین بر همه مردم و به ‌ویژه فرهیختگان لازم است تلاش خود را در راستای معرفی و احیا نام و یاد این شخصیت بزرگ به کار بندند.

وی درباره تاریخ بنای امام‌زاده «سلطان محمدکیا» واقع در روستای صالحان کجور، اظهار کرد: امام‌زاده سلطان محمدکیا در قرن سوم زندگی می‌کرد و تاریخ وفات او سال 266 هجری قمری بوده است و از تاریخ وفات آن حضرت بیش از 1170 سال (یازده قرن) می‌گذرد، با توجه به شهرت آن حضرت و احترام مردم به ساحت وی، قطعاً بر قبر وی مزار و بقعه ساخته‌اند ولی به دلایل نامعلومی از بین رفته است.

* مرمت و بازسازی امام‌زاده از سوی میراث فرهنگی مازندران

صالحی با بیان اینکه بقعه و ساختمان بارگاه فعلی از دو بخش تشکیل شده است و از نظر کارشناسی و مطالعه علمی باستان‌شناسی، اصل بنای کنونی دارای شش قرن سابقه است، تصریح کرد: در سال 1380 میراث فرهنگی استان مازندران با توجه به آسیب‌های احتمالی و خطر تخریب بنا، اقدام به مرمت این بنا کرده است و عملیات خاک‌برداری و خالی کردن اطراف و پی ساختمان به‌منظور استحکام‌بخشی و حفر کانال انتقال رطوبت سازه و از اقدامات اولیه انجام‌شده در آن مقطع بوده است که البته در هنگام خاک‌برداری در ضلع شمالی بقعه، مسجد قدیمی و محراب مربوط به آن و تعدادی از کتب خطی نفیس کشف شد.

وی بیان کرد:‌ با خارج شدن آثار مسجد و نمونه‌هایی از آجر و سفال موجود مشخص شد بنای این امام‌زاده، قبل از زلزله وسیع‌تر از آنچه الان مشاهده می‌شود، بوده است ولی در زمان بازسازی و مرمت بنا توسط اهالی، قسمت شمالی که مسجد قدیمی بوده است و قسمت جنوبی که محل فعلی هم‌شیره است از دو طرف رها شد و بنای ساختمان به شکل فعلی درآمد.

این پژوهشگر و نویسنده کجوری خاطرنشان کرد: با توجه به نوع ساخت بنا و قدمت مصالح موجود و مکشوف در محل توسط کارشناسان، حدس زده می‌شود تاریخ احداث ساختمان به عصر ایلخانان مغول برگردد که از اواسط قرن هفتم (654 – 754) در ایران حکومت می‌کردند و احتمالاً این بقعه در قرن هفتم ایجاد شده باشد و بنابراین می‌توان گفت این بنا قدیمی‌ترین بنای موجود در غرب استان مازندران است.

وی در بخش دیگری از صحبت‌های خود از دغدغه‌های اهالی روستای صالحان و کسانی که با تاریخ قیام علویان و شخصیت امام‌زاده سلطان محمدکیا آشنا هستند، سخن گفت و اظهار کرد: آستانه امام‌زاده سلطان محمدکیا در حد انتظار از امکانات رفاهی و فضای فرهنگی برخوردار نبود و بنابراین با پیگیری‌های انجام شده زمینه‌های توسعه و ایجاد تسهیلات در آستانه امام‌زاده سلطان محمدکیا فراهم شده و میراث فرهنگی و اوقاف مازندران همت خود را بر توسعه بنا و ایجاد فضاهای جدید در این مکان متمرکز کردند و خوشبختانه روز 14 آبان مصادف با «روز ملی مازندران» مراسم کلنگ‌زنی طرح توسعه حرم امام‌زاده «سلطان محمدکیا» با حضور مسئولان استانی، شهرستان نوشهر، بخش کجور و اهالی روستای صالحان کجور به زمین زده شد.

* استفاده از ظرفیت‌ها در توسعه فرهنگی منطقه

فرماندار نوشهر هم با اشاره به اینکه حرکت خوبی امسال در کجور در راستای برگزاری روز مازندران صورت گرفته است، در گفت‌وگو با فارس، اظهار کرد: اگرچه امروز کجور با پسوند محرومیت مواجه است اما با مراجعه به اسناد تاریخی متوجه قدمت و تاثیرگذاری این منطقه در شهرستان نوشهر می‌شویم.

محمدعلی قمی‌اویلی با بیان اینکه توسعه فرهنگی مهم‌تر از توسعه اقتصادی است، گفت: باید از این ظرفیت‌ها و بستری که اکنون فراهم شده است برای معرفی منطقه، توسعه فرهنگی و جذب گردشگر استفاده کرد.

به گزارش فارس، روستای صالحان یکی از روستاهای پرجمعیت بخش کجور نوشهر است که در شش کیلومتری جنوب شرقی شهر کجور واقع شده است و فاصله این روستا تا شهرستان نوشهر 80 کیلومتر است.

گزارش از محمدحسین ملایی‌کندلوسی