شب یلدا :
شب اول زمستان را گت چله می نامند در این شب بنا به سنت دیرین همه افراد خانواده دور هم جمع می شوند و با خوردن هندوانه ماست و میوه و آجیل سرمای فصل زمستان را از خود دوی می کنند اعتقاد بر این است که با خوردن ماست یا هندوانه در شب یلدا، هرگز در زمستان سردشان نخواهد شد. در این شب دختران دم بخت با پوشاندن صورت خود از هفت خانه چیزی می گیرند اگر کسی آنها را ندید و نشناخت حتما” به آنچه نیت کرده اند خواهند رسید.
***
خوردن انار، ماست، میوه، آجیل و تنقلاتی مثل گندم برشته، تخم بو داده هندوانه و کدو، کدو حلوایی پخته و مزه‌دار شده با دارچین و عسل، ازگیل یا کنوس، آجیل و میوه خشک که به همه آنها «شب چره» می‌گویند از جمله آداب و رسوم شب یلدا در مازندران و از اوجب واجبات است.
***
دیر زمانی است که مردمان ایرانی و بسیاری از جوامع دیگر، در آغاز فصل زمستان مراسمی را برپا می‌دارند که در میان اقوام گوناگون، نام‌ها و انگیزه‌های متفاوتی دارد.
در ایران و سرزمین‌های هم فرهنگ مجاور، از شب آغاز زمستان با نام شب چله نام می‌برند که همزمان با شب انقلاب زمستانی است.
مردم روزگاران دور و گذشته، که کشاورزی، بنیان زندگی آنان را تشکیل می‌داد و در طول سال با سپری شدن فصل‌ها و تضادهای طبیعی خوی داشتند.
کارشناس ارشد گردشگری در مازندران در این باره در گفت‌وگو با فارس، اظهار کرد: به‌دلیل دقت گاه‌شماری ایرانی و انطباق کامل آن با تقویم طبیعی، همواره و در همه سال‌ها، انقلاب زمستانی برابر با شامگاه 30 آذرماه و بامداد یکم دی‌ماه است.
محمدجعفریان کفشگرکلائی افزود: هرچند امروزه برخی به اشتباه بر این گمان هستند که مراسم شب چله برای رفع نحوست بلندترین شب سال برگزار می‌شود؛ اما می‌دانیم که در باورهای کهن ایرانی هیچ روز و شبی، نحس و بد یوم شناخته نمی‌شده است.
وی با بیان اینکه جشن شب چله، همچون بسیاری از آیین‌های ایرانی، ریشه در رویدادی کیهانی دارد، گفت: رویداد شب چله و جشن‌هایی که در این شب برگزار می‌شود، یک سنت باستانی است، بر اثر تجربه و گذشت زمان توانستند کارها و فعالیت‌های خود را با گردش خورشید و تغییر فصول و بلندی و کوتاهی روز و شب و جهت و حرکت و قرار ستارگان تنظیم کنند.
کارشناس ارشد گردشگری در مازندران اضافه کرد: در ایران مرکزی چله بزرگ زمستان از آغاز زمستان که برابر است با آغاز دی ماه شروع می‌شود و مدت آن چهل روز است و چله کوچک زمستان از شب دهم تا پایان بهمن ماه که مدت آن 20 روز است به طول می‌کشد.
جعفریان با اعلام اینکه بسیاری از ادیان نیز به شب چله مفهومی دینی دادند، تصریح کرد: در آیین میترا ( بعدها با نام کیش مهر)، نخستین روز زمستان به نام «خوره روز» (خورشید روز)، روز تولد مهر و نخستین روز سال نو به شمار می‌آمده و امروزه کارکرد خود را در تقویم میلادی که ادامه گاه‌شماری میترایی است و حدود400 سال پس از مبدأ میلادی به وجود آمده؛ ادامه می‌دهد.
وی یادآور شد: فرقه‌های گوناگون عیسوی، با تفاوت‌هایی، زادروز مسیح را در یکی از روزهای نزدیک به انقلاب زمستانی می‌دانند و همچنین جشن سال نو و کریسمس را همچون تقویم کهن سیستانی در همین هنگام برگزار می‌کنند.
کارشناس ارشد گردشگری در مازندران ادامه داد: به روایت بیرونی، مبدأ سالشماری تقویم کهن سیستانی از آغاز زمستان بوده و جالب اینکه نام نخستین ماه سال آنان نیز «کریست» بوده است.
جعفریان افزود: منسوب داشتن میلاد به میلاد مسیح، به قرون متأخرتر باز می‌گردد و پیش از آن، آن‌گونه که ابوریحان بیرونی در آثارالباقیه نقل کرده است، منظور از میلاد، میلاد مهر یا خورشید است.
وی یادآور شد: نامگذاری نخستین ماه زمستان و سال نو با نام «دی» به معنای دادار،خداوند از همان باورهای میترایی سرچشمه می‌گیرد.
کارشناس ارشد گردشگری در مازندران بیان کرد: در گذشته، آیین‌هایی در این هنگام برگزار می‌شده است که یکی از آنها جشنی شبانه و بیداری تا بامداد و تماشای طلوع خورشید تازه متولد شده، بوده است.
جعفریان گفت: این جشن شبانه که از لازمه‌های آن، حضور کهنسالان و بزرگان خانواده، به نماد کهنسالی خورشید در پایان پاییز بوده و همچنین خوراکی‌های فراوان برای بیداری درازمدت همچون انار و هندوانه و سنجد، به رنگ سرخ خورشید است.
وی ادامه داد: در قدیم مادر بزرگ‌ها برای نوه‌ها این‌گونه شب چله رو به‌صورت داستان بیان می‌کردند، ننه سرما (مادر سرما) که در آسمان‌ها زندگی می‌کند، دو پسر به نام‌های چله کوچک و چله بزرگ دارد که هر دو مظهر سرما و خشم هستند.
کارشناس ارشد گردشگری در مازندران در پایان گفت: چله بزرگ که قلمرو فرمانروایی‌اش از اول شب زمستان تا دهم بهمن است، زیاد بر مردم سخت نمی‌گیرد.
به گزارش فارس، در 10 بهمن که دوران فرمانروایی چله کوچک آغاز می‌شود از برادر بزرگش می‌پرسد در طول این چهل روز چگونه فرمانروایی کردی؟ چله بزرگ جواب می‌دهد، سعی کردم زیاد بر مردم سخت نگیرم.
چله کوچک خطاب به برادر بزرگ می‌گوید« حال ببین که در طول این بیست روز چه‌ها خواهم کرد، کاری خواهم کرد که انگشتان دختران به کوبه در بچسبد، چله بزرگ جواب می‌دهد؛ پشت سرت بهار است و عمرت کوتاه، کاری از پیش نمی‌بری چله کوچک به نصیحت برادر اعتنا نمی‌کند؛ در یکی از روزهای فرمانروایی برای شکار روانه کوه‌ها می‌شود ، در یکی از کوه‌های منطقه برف وی را با زنجیرهای یخی و کولاک زندانی می‌کند و کلاغ‌ها خبر زندانی شدن وی را به ننه سرما می‌رسانند.
ننه سرما ناله و زاری می‌کند و می‌گوید: چه بگویم، چه کنم، کدام دردتان را درمان کنم. عصبانی می‌شود و سیخ بزرگی را در تنور داغ می‌کند وبه جنگ برف‌ها می‌رود و با هر ضربه وی برف‌ها بخار می‌شوند و بخار صحنه آسمان را می‌پوشاند در نهایت برف‌ها شکست می‌خورند و چله کوچک آزاد می‌شود و سپس متوجه می‌شود زمستان تمام شده و بهار از راه رسیده ، ننه سرما بخاطر آزادی پسرش شادی و سرور می‌کند.
یاد جمله مادر بزرگ‌ها در سال‌های دور افتادم که وقتی هوا خیلی سرد می‌شد می‌گفتند،« اُه… چله کوچیکه داره تلافی چله بزرگه رو در می‌آره… اَهمن و بهمن، عهد همه پای من»
برگزاری برنامه «گت چله‌شو» در شهرستان ساری
برنامه «گت چله‌شو» در راستای ترویج فرهنگ بومی و سنت های دیرین و کهن ایرانی با حضور مدیر کل فرهنگ و ارشاد اسلامی، حسین جوادی، سرپرست شهرداری شهرستان ساری، نماینده شورای شهر ساری، علی عاشقان و جمعی از عموم مردم ساری در سالن سلمان هراتی اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان در شهرستان ساری برگزار شد. برنامه شب یلدا با نام «گت چله‌شو» با برنامه هایی چون: حافظ خوانی، استاد نائیج و استاد یعقوبی ، شعرخوانی، اجرای موسیقی بومی از گروه زلم‌رود وآیین های بومی مرتبط با شب یلدا همراه بوده است.
منبع: واژه‌روز
عکاس: راضیه معنوی
