مزار درویش اسماعیل روستای کمانگرکلا شهرستان آمل:
روستای کمانگرکلا (Kaman Gar kala) دهستان هزارپی جنوبی، بخش مرکزی شهرستان آمل استان مازندران، در فاصله دو کیلومتری شمال شرقی شهر آمل و در کمربندی این شهر قرار دارد. این روستا در گذشته چَمازکَلا یا چَمازکتی نامیده می شد و نام قدیمی آن برطبق گفته پیران محلی شرام کتی بوده است. وجود تپه ای قدیمی در جوار این دهکده به نام شرام کتی، را باید تأییدی براین گفته پیران دانست؛ اما یک شهرت بدون سند درباره مدفونین برج آرامگاهی این محله، موجب آن گردید تا پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، نام روستا به «کمانگرکلا» تغییر یابد.
در زمین های متعلق به روستای کمانگرکلا و در نزدیکی روستای پاشاکلا، برج آرامگاهی به نام درویش اسماعیل قرار گرفته است. در اتاق آرامگاه سه قبر در کنار همدیگر دیده می شوند. از هویت خفتگان در آن اطلاع دقیقی در دست نیست؛ اما همین قدر می دانیم که این برج از قدیم به درویش اسماعیل معروف بوده است.
در مناطق مختلف مازندران به ویژه ناحیه آمل بقاع پراکنده ای از درویشان دیده می شود؛ در شهرستان آمل بیش از ده بقعه از دراویش وجود دارد، بقاعی مثل درویش اسماعیل در روستای کمانگرکلا، درویش خانسار در روستای الم نور هزارپی، درویش حسن در روستای نوندل (ناندل)، درویش گمنام در روستای دنگه پیا و سرانجام درویش تاج الدین حسن ولی در روستای نیاک بالا لاریجان، از آن جمله است.
در منابع محلی قبل از قرن هفتم هجری مثل تاریخ طبرستان ابن اسفندیار، که در سال 613ق. تألیف شده است، خبری از واژه درویش نیست؛ و این می رساند که تا آن تاریخ درویشان فاقد جایگاه اجتماعی در منطقه بوده اند و بازار درویشی در مازندران احتمالاً از اوایل قرن هشتم هجری رونق گرفته است؛ اما این قدر می دانیم که نقطه اوج قدرت درویشان آمل از زمان سیدقوام الدین مرعشی (متوفی781ق) است.
به هر حال؛ در باره مدفونین در برج آرامگاهی درویش اسماعیل که امروزه به اشتباه بدان امامزاده اطلاق می شود، دو احتمال داده می شود:
الف- صاحب اصلی مزار، عارف بزرگی به نام اسماعیل و مشهور به درویش اسماعیل بود که در نزد مردم جایگاه اجتماعی داشت و در اوایل دوره ایلخانیان یعنی در قرن ششم تا هفتم هجری قمری می زیست.
ب- از زمان های گذشته عارف بزرگی در این برج آرامگاهی مدفون بوده است و سپس در زمان های بعد شخص بانفوذی به نام اسماعیل در جوار وی به خاک سپرده شد؛ و براثر گذشت زمان دو کلمه درویش و اسماعیل به اختصار (که از ویژگی زبانی مردم خطه مازندران و گیلان است) درویش اسماعیل نامیده شد. البته این احتمال نیز وجود دارد که بین مدفونین در برج آرامگاهی نسبت پدری و پسری باشد، یعنی در اصل درویش….؟ بن اسماعیل بود که به همان علتی که ذکر شد، تبدیل به درویش اسماعیل گردید؛ و همچنین بعید هم نیست که رابطه مدفونین در برج از نوع مریدی و مرادی باشد.
بنای برج آرامگاهی درویش اسماعیل جزو آثار ملی ایران بوده و در تاریخ 10/3/1382 خورشیدی به شماره 9361 در فهرست میراث ملی کشور به ثبت رسیده است.
منبع: رسول سعیدی زاده: وبلاگ شهرباران: http://shahre-baran.blogfa.com
